Η οικογένεια ως σύστημα
Κάθε άνθρωπος αναπτύσσεται μέσα σε συστήματα σχέσεων. Το πρώτο και πιο σημαντικό είναι η οικογένεια. Η δυναμική των μελών, οι σχέσεις και ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ τους αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Το παιδί και ο έφηβος χτίζουν την ταυτότητά τους μέσα από την αλληλεπίδραση με τους γονείς.
Η επίδραση της χρόνιας ψυχικής νόσου
Όταν ένα μέλος της οικογένειας ζει με χρόνια ψυχική νόσο, ολόκληρη η οικογενειακή ισορροπία επηρεάζεται.
Η συγκεκριμένη κατηγορία ασθενειών χαρακτηρίζεται από:
- Περιοδική ύφεση: διαστήματα χωρίς έντονα συμπτώματα.
- Υποτροπές: φάσεις όπου τα συμπτώματα επανέρχονται.
Το ερώτημα είναι: Πώς μπορεί η οικογένεια να στηρίξει τον άνθρωπο που νοσεί, αλλά και τη δική της ψυχική υγεία;
Η έννοια του εκφραζόμενου συναισθήματος
Στη δεκαετία του 1960, ο Brown παρατήρησε ότι οι υποτροπές των ασθενών σχετίζονταν με το συναισθηματικό κλίμα στο σπίτι. Από τότε, η έρευνα έδειξε ότι ο τρόπος που η οικογένεια επικοινωνεί μπορεί να
λειτουργήσει είτε προστατευτικά είτε επιβαρυντικά. Το «εκφραζόμενο συναίσθημα» περιλαμβάνει πέντε παράγοντες που χαρακτηρίζουν την οικογενειακή επικοινωνία.
Οι πέντε βασικοί παράγοντες
- Επικριτική διάθεση
- Ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις του σώματος και οι λέξεις μπορεί να κάνουν ένα σχόλιο να ακούγεται επιθετικό.
- Παράδειγμα: «Ποτέ δεν κάνει τίποτα σωστά!» (επικριτικό)
- Αντίθετα: «Θα προτιμούσα να το είχε διαχειριστεί διαφορετικά.» (ουδέτερο/εποικοδομητικό).
- Υπερ-εμπλοκή
- Υπερπροστασία, αυτοθυσία και συνεχής παρέμβαση.
- Παρότι ξεκινούν από πρόθεση φροντίδας, συχνά δημιουργούν εξάρτηση και δυσκολίες.
- Επιθετικότητα
- Σχόλια που στοχοποιούν το άτομο και όχι τη συμπεριφορά του.
- Παράδειγμα: «Είσαι ανίκανος!» (προσβολή του προσώπου).
- Αντίθετα: «Αυτή η συμπεριφορά σε αδικεί.» (κριτική της πράξης).
- Θετικά σχόλια
- Έκφραση εκτίμησης, σεβασμού και αποδοχής.
- Ζεστασιά
- Ενσυναίσθηση, φροντίδα και ειλικρινές ενδιαφέρον.
Οι συνέπειες στην πορεία της νόσου
- Οι τρεις πρώτοι παράγοντες (επικριτική διάθεση, υπερ-εμπλοκή, επιθετικότητα) αυξάνουν τον κίνδυνο υποτροπής.
- Αρκεί ένα μόνο μέλος της οικογένειας με υψηλό εκφραζόμενο συναίσθημα για να επηρεαστεί αρνητικά ο ασθενής.
- Αντίθετα, η ζεστασιά, τα θετικά σχόλια και η αποδοχή δημιουργούν κλίμα στήριξης, ασφάλειας και αγάπης.
Πρακτικές οδηγίες για τις οικογένειες
- Αποδοχή: Αναγνώριση της νόσου και στήριξη του ανθρώπου που πάσχει.
- Λειτουργική επικοινωνία: Χρήση ηρεμίας, ενσυναίσθησης και ενεργητικής ακρόασης.
- Απαλλαγή από ενοχές: Η οικογένεια δεν ευθύνεται για την εμφάνιση της νόσου.
- Σεβασμός της προσωπικότητας: Ο άνθρωπος που νοσεί παραμένει άτομο με επιθυμίες, συναισθήματα και αξία.
Η σημασία της ψυχοεκπαίδευσης
Η ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας είναι καθοριστική. Προσφέρει:
- Έγκυρη ενημέρωση για τη νόσο.
- Εκπαίδευση σε δεξιότητες επικοινωνίας.
- Υποστήριξη για τη διαχείριση του συναισθηματικού φορτίου.
Με την έγκαιρη παρέμβαση και την ψυχοθεραπευτική υποστήριξη:
Συμπέρασμα:
Η οικογένεια αποτελεί θεμέλιο στήριξης για τον άνθρωπο που πάσχει από χρόνια ψυχική νόσο. Ο τρόπος επικοινωνίας, η αποδοχή και η ενσυναίσθηση μπορούν να κάνουν τη διαφορά ανάμεσα σε μια πορεία γεμάτη δυσκολίες και σε μια διαδρομή με ελπίδα, υποστήριξη και καλύτερη ποιότητα ζωής.
Δρ. Θάνος Ασκητής:
ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ - ΣΕΞΟΛΟΓΟΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ EUC
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Δωρεάν Συμβουλευτική Γραμμή Ψυχικής & Σεξουαλικής Υγείας
Τηλ. επικοινωνίας: 210 779 79 79
https://askitis.gr/
