Η Καθαρά Δευτέρα είναι η έναρξη της σαρακοστής, της νηστείας του Πάσχα. Είναι μια ημέρα πολύ σημαντική για τους χριστιανούς, καθώς είναι και το τέλος των Αποκριών, οι οποίες ξεκινούν την Τσικνοπέμπτη και ολοκληρώνονται την Καθαρά Δευτέρα. Είναι μια κινητή εορτή, η οποία εξαρτάται από τις ημερομηνίες του Πάσχα και πέφτει πάντοτε 48 ημέρες πριν την Κυριακή του Ορθόδοξου Πάσχα. Επίσης, είναι η μόνη Δευτέρα μέσα στον χρόνο που αγαπάμε λόγω του ότι είναι αργία!

Η ονομασία της ημέρας

Η ονομασία της ημέρας αυτής προέρχεται από τους χριστιανούς, διότι καθώς ξεκινά η νηστεία της σαρακοστής, εκείνοι καθαρίζονται και εξαγνίζονται πνευματικά και σωματικά. Επίσης, η Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα ονομάζεται «της Τυροφάγου» επειδή είναι η τελευταία μέρα που τρώμε γαλακτοκομικά.

Το τραπέζι

Το τραπέζι της Καθαρής Δευτέρας είναι πλούσιο σε αλοιφές, υδατάνθρακες, λιπαρά οξέα και πρωτεΐνες. Τα best of του τραπεζιού είναι ο ταραμάς, οι ελιές, τα θαλασσινά, ο μακεδονικός χαλβάς και φυσικά η λαγάνα. Συνήθως, μαζευόμαστε οικογενειακώς ή και με φίλους στο σπίτι, τρώμε όλα τα υπέροχα σαρακοστιανά φαγητά, δηλαδή νηστίσιμα, και πίνουμε είτε κρασί, είτε τσίπουρο είτε ούζο. Δεν μπορούν να λείπουν και τα ντολμαδάκια από το γιορτινό τραπέζι μας φυσικά.

Η λαγάνα

Η λαγάνα είναι ένα είδος ψωμιού, άζυμου, χωρίς μαγιά ή προζύμι, το οποίο παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα. Η λαγάνα, από αρχαιοτάτων χρόνων, από τον Αριστοφάνη ακόμη, στο έργο του «Εκκλησιάζουσες» αναφέρει το «λαγάνα πίπτεται», καθώς θεωρείται ότι είναι το γλύκισμα των φτωχών.

Υπάρχει και ένας δημοτικός σατυρικός θρήνος σχετικός με την Καθαρά Δευτέρα:

Τ' ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια.

Τα κούλουμα

 Η ετυμολογία της λέξης «κούλουμα» έχει δύο εκδοχές. Η πρώτη λέγεται ότι ο λαογράφος, Νίκος Πολίτης, θεωρεί ότι η λέξη κούλουμα προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Δηλαδή μέσω αυτής της λέξης σηματοδοτεί το τέλος των Αποκριών. Σύμφωνα με μια διαφορετική εκδοχή, πάλι από λατινική λέξη, την columna (κολούμνα), που σημαίνει κολώνα, εννοεί ότι το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας πραγματοποιήθηκε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Ο χαρταετός

Ο χαρταετός είναι ένα έθιμο που συνήθως πραγματοποιείται από τους γονείς για τα παιδιά. Φυσικά, ο γονέας διασκεδάζει το ίδιο όσο και τα παιδιά του με όλη τη διαδικασία του πετάγματος του χαρταετού. Αφού λοιπόν, έχεις έτοιμο τον αετό σου, ετοιμάζεις και το σχοινί και τρέχοντας, σαν σαΐτα, πετάς ψηλά το χαρταετό σου με την προϋπόθεση ότι ο αέρας θα είναι με το μέρος σου. Το έθιμο αυτό, λοιπόν, λέγεται ότι συμβολίζει την ανάγκη του ανθρώπου να εξυψωθεί πνευματικά αλλά και σωματικά. Με το βλέμμα προς τον ουρανό, προσποιούμαστε ότι κι εμείς εκείνη τη στιγμή μπορούμε να βρεθούμε δίπλα στον χαρταετό και να ελευθερωθούμε στιγμιαία. Πριν αρκετά χρόνια, ας πούμε στα 80s-90s και παλαιότερα, τα παιδιά έφτιαχναν μαζί με τους γονείς τους τον χαρταετό που θα πετούσαν την Καθαρά Δευτέρα. Βέβαια, υπήρχαν και οι κλασικοί χαρταετοί στα καταστήματα παιχνιδιών, όμως ο χρόνος που περνούσαν με τους γονείς τους για να φτιάξουν το δικό τους χαρταετό ακριβώς έτσι όπως τον ήθελαν, ήταν αξία ανεκτίμητη.

Το γαϊτανάκι

Σε όλη σχεδόν τη χώρα, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, διαδραματίζεται το «γαϊτανάκι», ένα έθιμο χορευτικό, το οποίο προέρχεται από τη Μικρά Ασία. Στη μέση βρίσκεται ένας κυλινδρικός και αρκετά ψηλός δοκός, τοποθετημένος στο έδαφος, και γύρω του κρέμονται κορδέλες σε διάφορα χρώματα. Αφορά μικρούς και μεγάλους καθώς οι πιο μεγάλοι βρίσκονται στην εξωτερική μεριά ενώ οι μικροί στην εσωτερική και κρατώντας από μια κορδέλα ο καθένας, με τους ρυθμούς της μουσικής, χορεύουν γυρνώντας κυκλικά. Έτσι, όλοι μαζί μπορούν να διασκεδάσουν παρέα και να βιώσουν ένα ελληνικό παραδοσιακό έθιμο.

Τα έθιμα ανά περιοχή

Το έθιμο των Μουντζούρηδων στον Πολύσιτο της Βιστωνίδας

Στην περιοχή της Ξάνθης και ειδικότερα στον Πολύσιτο της Βιστωνίδας, γίνεται το έθιμο των Μουντζούρηδων. Εκεί, ξεκινούν την προετοιμασία από την προηγούμενη μέρα παρασκευάζοντας την παραδοσιακή λαγάνα και τη φασολάδα, με σκοπό να τα προσφέρουν στους επισκέπτες του χωριού την Καθαρά Δευτέρα. Αυτό που δε γνωρίζουν όμως οι καλεσμένοι, είναι ότι για να μπορέσουν να δοκιμάσουν τα εδέσματα αυτά, θα τους υποδεχτούν δυο μεταμφιεσμένοι άνθρωποι προσπαθώντας να τους μουντζουρώσουν με την καπνιά από το καζάνι που έβρασε η φασολάδα. Εάν είσαι φίλος της φάρσας, είναι η ιδανική περιοχή για να περάσεις το τριήμερο της Καθαρής Δευτέρας!

Το έθιμο του «Αγά» στα Μεστά της Χίου

Το έθιμο του Αγά έχει ρίζες από την Τουρκοκρατία καθώς τηρείται μέχρι και σήμερα και είναι εξίσου διασκεδαστικό όπως παλιά. Ένας μεταμφιεσμένος σε Αγά, εισβάλλει στο χωριό με τη συνοδεία του και παίρνει θέση στην κεντρική πλατεία. Στη συνέχεια, θα μαζευτεί ο κόσμος για να «δικαστεί» για τυχόν παραπτώματα που έχει διαπράξει και να πληρώσει το ανάλογο πρόστιμο. Φυσικά, από τον Αγά δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς, και ειδικότερα οι παρευρισκόμενη στο «δικαστήριο». Τα χρήματα που μαζεύονται από τα υποτιθέμενα πρόστιμα καταλήγουν στον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού και μετά μοιράζονται μέσω κοινωφελών δράσεων.

Τα αλευρομουντζουρώματα στο Γαλαξίδι

Το έθιμο του Γαλαξιδίου, το λεγόμενο αλευρομουντζούρωμα, αφορά καρναβαλιστές που χορεύουν σε κύκλους αλευρωμένοι και μουτζουρωμένοι!

Βλάχικος Γάμος στη Θήβα

Ένα έθιμο που δρομολογείται περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε τη γη τους, επειδή ήταν άγονη και βρήκαν πιο γόνιμο έδαφος σε νοτιότερες περιοχές, όπως τη Θήβα. Ένας παραδοσιακός βλάχικος γάμος πραγματοποιείται με πολύχρωμη γαμήλια πομπή, με βλάχικη μουσική (κλαρίνα, πίπιζες, νταούλια κ.ά.) και οι επισκέπτες όπως και οι χωριανοί το λατρεύουν.

Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη Μεσσηνίας 

Γνωστή και η έκφραση «του κουτρούλη ο γάμος», έτσι και το αντίστοιχο έθιμο στην Μεθώνη. Ενημερωτικά, ο Κουτρούλης ήταν υπαρκτό πρόσωπο και ήταν ιππότης που ζούσε στη Μεθώνη τον 14^ο αιώνα. Τότε λοιπόν, αγάπησε μια ήδη παντρεμένη γυναίκα – με ανταπόκριση, αφού άφησε τον άντρα της για τον Κουτρούλη, και η εκκλησία τον αφόρισε με αποτέλεσμα να μην μπορεί να την παντρευτεί! Έτσι λοιπόν, πραγματοποιείται ένας καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τότε. Πλέον, το έθιμο είναι πιο μοντέρνο αφού το ζευγάρι των νεονύμφων αποτελείται από δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία για τον γάμο με παπά και με κουμπάρο και μετά ακολουθεί μεγάλο γλέντι.

Τα φαναράκια της Κοζάνης

Στην Κοζάνη δεν πετούν χαρταετό. Φτιάχνουν αυτοσχέδια μικρά αερόστατα - φαναράκια που έχουν σχεδιάσει μόνοι τους οι κάτοικοι. Το θέαμα είναι φαντασμαγορικό καθώς ανάβουν με φωτιά το φαναράκι και αμέσως παίρνει ύψος και ανεβαίνει στον ουρανό.  

Εσύ σε ποια περιοχή θα βρεθείς φέτος το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας;

Sources

• Πρώτο θέμα
• Αυτοδιοίκηση
• The Toc
• ieidiseis
• Μηχανή του χρόνου

Photo credit:

• ieidiseis
• Dogma